« Не хочацца, каб Беларусь ператварылася ў выпаленае поле »

Мацкевіч

Анастасія

Тэкст: Марына Весялуха
Фота: Яўген Малашкевіч, Яна Пракопчык, Томэк Харкевіч, Матэўш Жабакліцкі

Анастасія Мацкевіч

«Не хочацца, каб Беларусь ператварылася ў выпаленае поле»

Тэкст: Марына Весялуха
Фота: Яўген Малашкевіч, Яна Пракопчык, Томэк Харкевіч, Матэўш Жабакліцкі

Анастасія Мацкевіч – оперная спявачка, аўтарка песень, акторка і рэжысёрка. Выпускніца Мінскага музычнага каледжу імя Глінкі, Варшаўскага музычнага ўніверсітэту імя Шапэна і магістратуры пры ім. Пасля выбараў 2020 года актыўна далучылася да пратэставай актыўнасці: ладзіла і ладзіць мастацкія перформансы, сеансы кінатэрапіі з беларускім акцэнтам, зняла серыю кароткаметражак “Miensk-2020”. Лічыць, што мастацтва змяняе рэчаіснасць, у якой мы жывём.

Паступіла ў Акадэмію музыкі, а паводле адчуванняў нібыта зноў прыйшла ў пяты клас

– Я з сямʼі класічных музыкаў. І мае бацькі, маючы добрую музычную адукацыю, усё жыццё працуючы ў сваёй сферы, на жаль, жылі і жывуць досыць сціпла. Калі я была малая, у мяне не было кішэнных грошай, даношвала рэчы пасля мамы, стрыечнай сястры, цёткі, а менавіта сваіх, новых рэчаў было няшмат. Харчаваліся мы таксама досыць сціпла.

Спачатку я хацела стаць журналісткай, але бацькі сказалі, што ў нашай краіне гэта немагчыма, бо нельга будзе сказаць праўду. Таму пайшла вучыцца музыцы, але заўсёды ў галаве мела думку паспрабаваць жыць у іншай краіне. Пабачыць, як жыццё ў цэлым і наш прафесійны свет там уладкаваныя.

Глядзела пастаноўкі ў мінскай оперы і думала: мне не падабаецца, я не хачу працаваць там, дзе людзі па 20 гадоў спяваюць адно і тое ж, застаюцца на сваіх пасадах, бо маюць нейкія званні. Дзе дырэктарам опернага тэатру доўгі час быў будаўнік. Толькі ўявіце: на такой пасадзе быў чалавек, зусім не звязаны з музыкаю! Дзе не ўсе дырыжоры добра робяць сваю працу, часам нават перашкаджаюць аркестру. Або музыкі ўвогуле граюць, арыентуючыся не на дырыжора, як гэта мусіць быць, а на першую скрыпку.

Я вучылася ў Музычным каледжы імя Глінкі, мне там падабалася. Так, было шмат лішніх дысцыплінаў, але і прафесійныя веды там давалі вельмі добрыя. А ўжо пасля каледжу, дзе нас навучылі быць нармальнымі музыкамі, гатовымі да працы на сцэне, пачалася дэградацыя. Я паступіла ў Акадэмію музыкі, а паводле адчуванняў нібыта зноў прыйшла ў пяты клас. Увесь час задавала сабе пытанне “што адбываецца?”, асабліва калі ў канцы першага курсу давялося, як пад капірку, ставіць ваенны спектакль для заняткаў па акторскім майстэрстве.

Спрачалася, сварылася з выкладчыкамі, паступова зразумела, што ў такой атмасферы больш не магу існаваць, і вырашыла паглядзець, як вучаць музыцы ў іншых краінах. Скончыўшы першы курс, паехала здаваць экзамен у Варшаву і не паступіла. Праз год паспрабавала яшчэ раз – і ўсё атрымалася. Мне залічылі два гады навучання ў Беларусі, і я пачала вучыцца адразу на трэцім курсе опернага факультэту Варшаўскага музычнага ўніверсітэту імя Шапэна.

Але праз пяць гадоў жыцця і навучання ў Польшчы не магу сказаць, што адукацыя тут лепшая, бо для мяне лепш за “Глінку” не было нічога. Але сустрэлася з трохі іншымі цяжкасцямі: тут палякі перадусім. Год таму скончыла магістратуру з адзнакай, але дасюль не магу знайсці працы ў оперным тэатры. На праслухоўваннях мне адмаўляюць. У палякаў на падсвядомым узроўні спрацоўвае жаданне падтрымаць сваіх. А наконт асобаў з Усходу тут ёсць застарэлы і досыць негатыўны стэрэатып.

Мая гісторыя драматычная тым, што да 2020 года я не была “палітычнаю”

– Я зʼехала вучыцца. Але калі мяне пыталі, ці хачу я назаўсёды вярнуцца ў Мінск, то эмацыйна казала “не-не!”, абаранялася ўсмешкаю. Заўсёды перад маймі вачыма стаяў адзіны твар, і насамрэч я баялася. Праз тое, што я вельмі эмпатычны чалавек. У мяне ў сямʼі былі журналісты, і пра цяжкія лёсы людзей гэтай прафесіі ведаю больш за астатніх. І пасля 11 красавіка 2011 года мне ўвесь час у Беларусі было страшна.

Калі прыязджала да бацькоў, было заўсёды так. Першае радаснае пачуццё дома, потым непрыемна ад таго, што мне зараз будуць хаміць у метро, а трэцяю ішла думка: два дні прабыла – можна вяртацца ў Варшаву.

Успрыманне свету ў мяне адбывалася і адбываецца праз пачуцці. І толькі нядаўна я ўсвядоміла, што на спектаклі ў Мінску прыходзяць ідэолагі. Ведаеце, шмат каму знаёмы такі стан, калі ты нібыта разумееш, але не да канца ўсведамляеш, што адбываецца. Нібыта спіш. У мяне таксама было. Бачыла, што людзі ў культуры не зарабляюць, каб нармальна жыць. Яны не заўсёды прабіваюцца на значныя пасады, нават маючы выдатны талент. Нехта ўвогуле ідзе ў іншую прафесію, бо не можа пракарміць сямʼю. А тыя артысты, якія застаюцца на сцэне, проста доўгімі дзесяцігоддзямі цешаць сваё эга, не даюць працаваць маладым. Каб атрымаць добрую працу, трэба мець досвед, а каб атрымаць досвед, трэба папрацаваць. Замкнёнае кола атрымліваецца.

Жыла з пачуццём тупіку, пра які часта чула менавіта ў музычным коле. Але ў тэатральнай сферы ўсё па-іншаму, там адбывалася шмат добрага. Людзі, якія працавалі ў тэатры, даспелі. Могуць праціскаць праўду творчымі шляхамі. Але ўмовы іхнага жыцця таксама невыносныя.

Мая гісторыя драматычная тым, што я ніколі дасюль не была “палітычнаю”, хоць насамрэч палітыка закранае жыццё кожнага з нас. І тое, што адбывалася ды адбываецца сёння ў Беларусі, – гуманітарны крызіс, а не палітычны. Хоць ён і быў недзе параўнальна далёка ад мяне, маёй асабістай рэчаіснасці, я не магла яго не заўважаць.

Пасля выбуху ў метро, пазней, ужо калі зʼязджала, увесь час адчувала неспакой. А потым быў Дзень волі – 2017, калі я ўпершыню напісала песню на беларускай мове. Той дзень адкрыў мне вочы, бо ў 2010-м яны яшчэ былі заплюшчаныя: я толькі заканчвала школу, займалася сваймі справамі. Калі мы кажам пра абʼюзерскія стасункі, шлюб, то чалавек у гэтых стасунках не бачыць таго, што з ім адбываецца, але калі адысці крыху далей і паглядзець збоку, то разумееш: ё-маё, дык гэта ж капец!

Так і здарылася: я зʼехала, паглядзела на жыццё ў краіне і паступова зразумела, які жах мы ўсе перажываем і перажывалі. Напісала песню, поўную болю і жалю, і яно зноў сціхла. А калі ў 2020 годзе пачалася перадвыбарчая кампанія, упершыню захацела, каб мой кандыдат выйграў. Дасюль ужо пабачыла на прыкладзе Польшчы, што людзі самі могуць сабе выбіраць уладу і ад голасу кожнага нешта залежыць.

Абудзілася назусім і ніколі ўжо не засну

– Паступова ўцягнулася ў перадвыбарчую кампанію. Пачала чытаць навіны ў Telegram, хадзіла на сустрэчы беларусаў у Варшаве. Захацела прагаласаваць. Нібыта абудзілася. Абудзілася назусім і ніколі ўжо не засну. Шмат пісала ў Facebook, калі мы збіраліся на выбары ў Варшаве і разумелі, што нам не дазволяць усім нармальна прагаласаваць. Спрачаліся з прадстаўнікамі амбасады. Напрыклад, мы хацелі дамовіцца з варшаўскаю мэрыяй наконт больш прасторнага будынку для галасавання, дзе можна было б з захаваннем санітарных нормаў запэўніць магчымасць аддаць свой голас большай колькасці людзей. Але нас не паслухалі. У выніку прагаласаваць змагла толькі дзясятая частка агромністай чаргі беларусаў.

Гэта быў вельмі добры дзень: мы адчувалі, што мы разам, і верылі, што нешта зменіцца. А пасля дзверы амбасады зачыніліся для галасавання на гадзіну раней. Мы не ведалі, што адбываецца ў Беларусі, але і ў Варшаве ўжо пачаліся правакацыі. Людзі пачалі накручваць натоўп, правакавалі на нейкія супрацьпраўныя дзеянні. А тут гэта вельмі небяспечна, хутка вярнулася дадому. Мне яшчэ сыпаліся пагрозы ў Facebook.

Я разумею, калі б гэта было ў Мінску, але за мною сачылі і тут.

А потым усё пачалося... Мы з мужам некалькі дзён не спалі, амаль не елі. Было страшна, што мы нічога не можам зрабіць. Была думка паехаць у Мінск, але гэта таксама не было выйсцем. З маймі бацькамі – яны жывуць акурат у цэнтры – у нас не было сувязі, бо ў Мінску вымкнулі інтэрнэт. А ў нас ён быў, мы чыталі навіны і расказвалі ім пра ўсё праз тэлефон.

На наступны дзень, 10 жніўня, мы выйшлі на вялізны мітынг, там я расплакалася. Загадзя думала, што мне нельга “свяціцца”, але не змагла не сказаць хоць колькі словаў.

Я з прафесіі оперная спявачка, але менавіта спяваць цяпер не магу

– Відэа з дзяўчынай, якая выйшла з Акрэсціна і расказвала пра пакуты, што там людзі перажывалі, я не змагла паглядзець і да сёння. Хоць потым сама збірала гісторыі людзей, якія зазналі гвалт. Я часам чую ад людзей, якія перажывалі гвалт у Беларусі, што мы не разумеем іх, бо мы ўсе былі тут і не адчувалі гэтага на сабе. Але з гледзішча псіхалогіі мы таксама перажылі траўму, але ўжо ўскосную. Як дзеці, у якіх, напрыклад, бацькі трапілі на вайну, і была страчаная сувязь з імі. Пасля я ўжо не пераставала сачыць за падзеямі ў Беларусі. Лавіла сябе на думцы, што хачу дадому. Хачу, каб гэта ўсё скончылася.

Дзіўная рэч: мая прафесія – оперная спявачка, і менавіта спяваць я цяпер нармальна не магу. Там прыгожыя творы, музыка, трэба граць ролю нейкай дзяўчыны, якая закахалася, а я часам не маю на гэта эмацыйнага рэсурсу. Але рэсурс на тое, каб палівацца штучнаю кроўю ў цэнтры Варшавы, я маю. Ведаю і лічу, што гэта дапаможа.

Прайшоў больш за год гэтага сталага змагання. Я разумею, што мне вельмі трэба адпачыць. Самае цяжкае – адсутнасць аўдыторыі, зваротнай сувязі. Калі вынікі тваёй працы мала хто бачыць. Напрыклад, мы з сяброўкаю зрабілі падкаст пра Рому Бандарэнку, выпусцілі яго якраз праз паўгода пасля ягонай смерці. Выклаліся на 200 %, я днямі яго мантавала. Рабілі справу ад усяго сэрца, з думкаю пра ягоную сямʼю, пра асуджаных журналістак. Я сапраўды верыла, што людзі гэта паслухаюць і пачнуць прачынацца зноў. Але ў выніку – каля 50 праслухоўванняў.

Змяняць людзей – першасная задача культуры. Тое, што робяць кіношнікі, рэжысёры, тэатралы, змяняе людзей. Без песні “Перемен”, якая надае людзям рашучасць, свет мог бы быць іншым. Я ўсёю душою веру: тое, што я раблю, недарэмна. Але хочацца, каб пра гэта ведала больш людзей.

На жаль, мне не ўдалося захаваць сябе. Мы з мужам увесь час пачуваемся стомленымі, часта бывае хваравіты стан. Муж – беларус з Літвы. Яму таксама вельмі баліць усё, што адбываецца ў Беларусі. Ён вывучаў гісторыю інакш – не так, як нас вучылі ў школе. Лепш за мяне размаўляе па-беларуску. Разумее нашыя актуаліі часам лепш за нас. І ён мяне вельмі падтрымлівае.

Гэта можа здарыцца паўсюль

– У кінапраекце “Miensk 2020 ” я і рэжысёрка, і акторка, і мантажыстка. Мне вельмі дапамагала сяброўка-аператарка. Першая серыя нарадзілася праз жаданне паказаць, што здарылася 16 лістапада ўначы. Я лічу, што гэта быў канец вулічных пратэстаў, іх часовае знішчэнне ўладамі. Людзі, якія выходзяць на вуліцы, разумеюць, што ёсць рызыка, што з імі можа нешта страшнае здарыцца. Але людзі, якія прыйшлі пагараваць і потым разышліся па кватэрах, зразумелі, што і дзверы дому цябе не ўратуюць. Гэтыя падзеі мяне так уразілі, што адразу нарадзілася ідэя такой стужкі.

Можна заўважыць, што гісторыя ў стужках “Miensk 2020” расказваецца з гледзішча чалавека, які беспасярэдне не ёсць у Мінску. Тут нават відаць, што гэта іншы горад. У мяне не было мэты паказаць самой гісторыі. Хацела апісаць страх, шок, параною, што з табою здараюцца ў такіх абставінах. Гэта можа здарыцца паўсюль. І сама гісторыя была накіраваная на людзей з Еўропы, таму стужка адразу ішла з субцітрамі. А другая і трэцяя часткі – больш для беларусаў.

Яшчэ 10 ці 11 жніўня ў мяне зʼявілася асацыяцыя беларускіх падзеяў з хатнім гвалтам. На жаль, у нашай краіне хатні гвалт – пакуль норма. На жаль, законы, якія хацелі прыняць, так і засталіся проста ў выглядзе праектаў. Дзякуючы нашаму галоўнаму гвалтаўніку. Гвалт у сямʼі нараджае чалавека, патэнцыйна схільнага да неапраўданага ўжывання сілы. Я падумала: у здаровай сітуацыі ахвяра павінна выйсці з гэтых стасункаў, уцячы і ніколі зноў не размаўляць з гвалтаўніком. Але ўся краіна не можа сысці, хоць шмат хто сёння ў эміграцыі.

Не хочацца, каб Беларусь ператварылася ў выпаленае поле без лясоў, бо іх ужо прадалі за бясцэнак, а людзі па ўсім свеце рассяліліся. Выйсце простае і складанае адначасова: кожны чалавек у гэтых гвалтоўных стасунках для сябе і сваіх дзяцей мусіць пастанавіць, што ён выходзіць з гэтых стасункаў. Калі кожны чалавек зробіць гэты маленькі крок, уся краіна зноў абудзіцца.

Гэта вельмі духоўнае рашэнне. Я не рэлігійны чалавек, але лічу, што беларусам вельмі не стае духоўнага лідара. Ён можа быць любога веравызнання – каталік, будыст: важна, каб духоўнасць ішла ад сэрца. Калі людзі зразумеюць, што важны не толькі матэрыяльны бок існавання, чарка ды скварка, свой Васька, які мяне бʼе, але свой... Што так, як гэта было пасля гвалту 13 і 14 жніўня, не павінна быць ніколі.

Наўмысна не даць загойвацца ране

– Ведаю, што ў Варшаве і раней былі нейкія беларускія тусоўкі. Мы з мужам ніколі на іх не хадзілі, проста не было такой патрэбы. Але пасля выбараў толькі з беларусамі і бавім час. Часам проста балюча з палякамі: яны нас не разумеюць. Нехта проста маўчыць, а нехта шчыра не можа паспачуваць. Цяпер са сваймі вельмі добра сябе адчуваем, бо шмат тых, хто нас разумее. Так, многія стаміліся, расчараваліся і не хочуць зноў перажываць гэтай траўмы. Але ёсць і тыя, хто наўмысна ране не дае гаіцца, каб не забывацца, у якіх мы абставінах. На акцыях трэба ў сабе распальваць агеньчык болю, каб ведаць, чаму мы тут.

На акцыі хаджу толькі тады, калі разумею, што яны нешта значаць і сапраўды кажуць пра важнае. Але ёсць і такія, ад якіх баліць сэрца. Бо я ўжо не магу проста крычаць “Жыве Беларусь!”. Мне балюча, адразу хочацца плакаць. Не магу спяваць “Трох чарапах”, не магу слухаць “Перемен”. Нядаўна я рабіла дранікі і слухала Цоя. Здарылася істэрыка, бо пах дранікаў нагадаў пра дзядулю.

Магу заплюшчыць вочы і ўбачыць мінскі праспект

Ужо два гады як я не была ў Мінску. Вельмі сумую па мінскіх вуліцах. Часам, асабліва ўвосень, магу заплюшчыць вочы і ўбачыць праспект. Бо там таксама будзе жоўтае лісце. Успамінаецца прыгожая Акадэмія музыкі, дзе можна было паслухаць званы на Нямізе. Я вельмі люблю архітэктуру, вельмі люблю гэты горад, сумую па блізкіх. Але пра гэта так балюча гаварыць.

Па кавярнях мінскіх сумую таксама. У Варшаве яны больш еўрапейскія, уладкаваныя, але не свае.

Мы жывёліны, якія адчуваюць вялізную патрэбу жыць каля таго, што знаёма. Нават калі гэтае знаёмае абʼектыўна не самае прыгожае. Ёсць такія расліны, якія могуць спакойна жыць у паветры, іх карані не чапляюцца за зямлю. І ёсць людзі, якім добра паўсюль. Я раней сябе таксама такім чалавекам лічыла. Думала, што радзіма – паняцце вельмі ўмоўнае і неабавязковае. Але цяпер разумею, што я – дуб. І мяне перасадзілі на іншую глебу. А тут ужо і зямля не такая, і паветра іншае.

Я заўсёды сілкавалася, калі вярталася ў Мінск. І цяпер разумею, наколькі мне гэта важна, бо няма адкуль браць новыя сілы, а старыя канчаюцца. Раней думала, што ніколі не вярнуся ў Беларусь жыць. Але цяпер, калі пабачыла, якія беларусы насамрэч, што не толькі я і мае сябры такія файныя, што нас такіх шмат, разумею: з гэтымі класнымі людзьмі я жыла б у адной краіне.

Калі мы ўсе вернемся, здолеем зрабіць шмат. Вядома, спачатку нам спатрэбіцца – і ўжо трэба – вялікая колькасць тэрапеўтаў, бо гэтая траўма сама не міне.

Нам яшчэ трошкі не стае, каб скласці іншую ментальнасць.

Важныя справы

Што магу распавесці пра свае важныя справы… Тры праекты. Заняткі кінатэрапіяй, дзе мы праз кіно абмяркоўваем надзённыя пытанні, разам з псіхатэрапеўтам аналізуем, як можна дапамагчы. Іх ладзім у Варшаве, Беластоку, былі паказы ў Гданьску. Гэты праект вельмі дарагі майму сэрцу. Хачу зрабіць у Варшаве цыкл камерных канцэртаў класічнай польска-беларускай музыкі. Спяваю ў беларускай оперы “Corporis Exercitia”, якую паставіў Юрый Дзівакоў. З маіх асабістых задумаў – выпусціць альбом сваіх беларускіх песень і беларускіх народных песень у rave-апрацоўцы. Таксама планую скончыць кнігу-фотаальбом з гісторыямі людзей, якія прайшлі праз гвалт і рэпрэсіі ў Беларусі ды апынуліся ў Варшаве.

Пратэст пачынаецца з адмовы рабіць тыя рэчы, якіх ты не павінен рабіць

У 2020-м я абяцала дзядулю разам сустрэць Новы год, але не ўдалося. Потым хацела прыехаць увесну на Вялікдзень, потым улетку... Я хачу прыехаць у Мінск, але трэба быць рэалістамі.

Усё ж веру ў нашых людзей. Ёсць яшчэ тыя, хто выходзіць на дваровыя маршы: яны настолькі смелыя, што выходзяць у абставінах сапраўднай акупацыі. І не ў кожнага такая смеласць ёсць. Ніколі не будзе так, як было раней, бо гэта як у стасунках: калі нешта накопліваецца, то можна цяжкасці адразу развязаць, паступова, альбо яно будзе збірацца, збірацца і выбухне.

Альбо беларусы будуць змагацца, альбо гэта выбухне і прынясе ахвяры.

Трэба штодзень казаць: мне гэта не падабаецца, я так рабіць не буду. Пратэст пачынаецца з адмовы рабіць тыя рэчы, якіх ты не павінен рабіць, да якіх душа не ляжыць. Веру, што мы здолеем даць рады, як кажуць палякі. І ў нас гэта не выбухне і дасць свой плён.

Ютуб-канал Анастасіі Мацкевіч: https://www.youtube.com/channel/UCUBVmVaYd1_CE15H1Ln2x0g

Опера Юрыя Дзівакова: https://www.youtube.com/watch?v=XaHasWJ-AKk&t=531s

Aria Finetki з "Filosof zmieniony" 2020: https://www.youtube.com/watch?v=r0Z_fR6eGvM

Падкаст пра Рому Бандарэнку: https://soundcloud.com/user-535331591-156252225?ref=clipboard&p=i&c=1&utm_source=clipboard&utm_medium=text&utm_campaign=social_sharing

Падтрымаць беларускіх дзеячаў культуры, якія зазналі рэпрэсіі, ды іх новыя праекты

Падтрымаць

Галоўная старонка

Да галоўнай

Наступны матэрыял

Да наступнага матэрыялу