« Цяпер час для роздуму, чакання і самазахавання »

Такіданг

Андрусь

Тэкст: Марына Весялуха
Фота: Аляксандр Кот-Зайцаў

Андрусь Такіданг

«Цяпер час для роздуму, чакання і самазахавання»

Тэкст: Марына Весялуха
Фота: Аляксандр Кот-Зайцаў

Андрусь Такінданг – беларускі музыка, мастак, аніматар. Удзельнік гуртоў Recha, “Гаротніца”, аўтар анімацыйных фільмаў. У лістападзе 2020 года быў арыштаваны пасля дваровага канцэрту на Каменнай Горцы, за “парушэнне парадку арганізацыі і правядзення масавых мерапрыемстваў” 15 содняў правёў на Акрэсціна. Да 130-годдзя Максіма Багдановіча стварыў мультфільм пра паэта. Улетку 2022-га гастраляваў па еўрапейскіх гарадах, дзе сёння жыве шмат беларусаў. Лічыць, што 2020-ы зрабіўся для нас магчымасцю хаця б кароткі час пажыць у напраўду сваёй краіне.

Бяспека пачынаюцца не з таннай кілбасы, а са свядомасці, у тым ліку і з мовы

Я нарадзіўся ў Мінску, але пасля пэўны час жыў у вёсцы на Лепельшчыне, хадзіў там у школу. Тады ў школе вісеў герб Пагоня, і нам казалі, што гэта наш герб, а бел-чырвона-белы – наш сцяг. Пасля паступіў у Каледж мастацтваў імя Ахрэмчыка (у народзе – Парнат) і пераехаў у Мінск, каб пайсці ў 5-ы клас.

У вёсцы школа была беларускамоўная, у каледжы навучанне таксама было па-беларуску, там панавала свабода, было прынята абмяркоўваць многае, спрачацца, у вучнях закладаліся прынцыпы павагі да сябе і іншых людзей, аддзялення асобы ад масы.

Я ўдзячны лёсу, што пачатковая і сярэдняя адукацыя ў мяне праходзілі менавіта такім чынам.

У пачатку 1990-х у нашай краіне і праўда назіралася моцная беларуская скіраванасць, адукацыя была беларускамоўная, у тэлебачанні было шмат праграмаў пра беларускую культуру, раз-пораз зʼяўляліся N.R.M., Neuro Dubel. Гэта выглядала цалкам натуральным.

Аднак у канцы 1990-х беларусацэнтрычная інерцыя спынілася, пачалася русіфікацыя, менавіта тады моладзь пачала здзіўляцца нават самому факту беларускамоўнасці. Але, падаецца, недзе з 2010–2014 гадоў быць агрэсіўным да беларускай мовы ды культуры стала нямодным і безгустоўным. А ўжо сёння здзіўляцца беларускай мове неяк непрыстойна.

Аднойчы ў незнаёмай кампаніі мастакоў кампʼютарнай графікі нейкі хлопец у мяне запытаўся, чаму я размаўляю па-беларуску. Я адчуў, як няёмка стала ўсім навокал. Я і сам досыць доўга не мог яму нешта адказаць, бо ў галаве нават не склаў магчымага сцэнара, што такое пытанне можа ўзнікнуць.

Мы траўмаваныя і СССР, таталітарнымі рэжымамі, і пытанне беларускай мовы ўва ўсіх варунках можна разбіраць доўга. Мой дзядуля выкладаў фізіку ў школе па-беларуску. Ён чалавек акуратны, законапаслухмяны: ёсць падручнік на беларускай мове – значыць, так і мусіць быць. Усё лагічна. Але пасля беларуская мова стала андэграўнднай, а цяпер зноў вяртаецца ў моду.

Гэта нават не новая хваля, цяпер час кідае нам гістарычныя выклікі, калі гаворка пра захаванне краіны, нацыі. Тут людзі мусяць бараніць сваё жыццё, камфорт. І аказваецца, што камфорт, бяспека пачынаюцца не з таннай кілбасы, а са свядомасці, у тым ліку і з мовы. Людзі робяць свядомы выбар у бок беларушчыны, бо бачаць, якія ёсць альтэрнатывы незалежнасці. Іх можна штодня назіраць онлайн.

Упершыню за ўсё жыццё мы апынуліся ў сваёй краіне

Калі я цяпер згадваю 2020-ы, то ўва мне прачынаецца цэлая гама пачуццяў. Мы тады шмат гутарылі з сябрамі, калегамі, вельмі баяліся расчаравацца, баяліся нават паверыць, што ўсё можа быць добра. Гэта нашая беларуская вывучаная бездапаможнасць. Але ў нейкі момант я зразумеў, што 2020 год прынёс месяцы, дні, калі мы ўрэшце ўпершыню за ўсё жыццё апынуліся ў сваёй краіне.

Думаю, гэтае пачуццё было нават у самага песімістычнага песіміста. І вось гэты момант – каштоўнасць, вартая пакутаў, выпрабаванняў. Магчыма, гэта мастацкі пункт гледжання, прыгожая метафара, бо для звычайнага чалавека адзін дзень братэрства, разняволенасці, свабоды, любові, узаемадапамогі, салідарнасці, за які давядзецца потым аддаць такую вялікую плату, – нішто. Але калі ты займаешся творчасцю, то па сутнасці жывеш менавіта дзеля гэтага дня. Дзеля спраўджанасці.

Дзеля чаго тады ўсе гэтыя песні, малюнкі? Каб пабачыць на свае вочы такі дзень! 2020-ы нам яго падарыў, я ўдзячны яму за гэта.

Асабіста мая плата была мізэрнай, я лічу.

Думкі немагчыма забараніць, нельга кантраляваць, што ты слухаеш

Раней нават і думаць не мог, што мне выпадзе перажыць такі досвед. Раней мы жылі нібыта ў інкубатары, у сваім уласным палацы з крышталю, дзе сабраныя сябры, аднадумцы, дзе нам дазвалялі размаўляць на сваёй мове і граць канцэрты на модных вуліцах. І я быў гатовы жыць у такіх умовах да канца. Але раптам 2020 год паказаў, што краіна належыць народу, людзям, а не нейкаму начальніку, паказаў на справе, што такое народ, што такое салідарнасць.

Сапраўды, гэтая салідарнасць нараджалася ў “парніках”, на модных вуліцах, яна паціху гадавалася, нябачная для многіх, але пасля выбухнула. І для ўладаў тое праўда стала нечаканасцю.

Падаецца, мы ўсё ж не вернемся ў тыя часы, калі быў падпольны самвыдат, улёткі і абʼявы на слупах, сёння час сацыяльных сетак, і нават калі ў матэрыяльным свеце ўсё ўмоўна знішчаецца, то ў паветры, у інфармацыйнай прасторы беларушчына жыве. Цяпер у Мінску як ніколі часта чуецца беларуская мова. Дый думкі немагчыма пакуль што забараніць, нельга кантраляваць музыку, што ты слухаеш.

Адзначу таксама, як шмат зроблена беларускімі творцамі ды інтэлектуаламі за часы незалежнасці. Мы маем шмат набыткаў у музыцы, літаратуры, мастацтве, гісторыі. Варта на іх скіроўваць увагу. Матэрыялу для чытання, слухання і вывучэння надоўга хопіць – было б толькі жаданне!

Граў і думаў, што гэты канцэрт мусіць адбывацца ў Беларусі

Цяпер трохі выступаю па-за межамі Беларусі, граем дзіцячыя песні разам з Валерыяй Новік, вакалісткаю гуртоў Kriwi, “Гаротніца”. Даю сольныя канцэрты. Але асабіста ў мяне настрой не зусім для музыкі. Сумую менавіта па канцэртах у Мінску, у Беларусі. Апошні раз гралі ў Мінску для дзяцей напрыканцы траўня. А маштабных выступаў, фэстаў ужо досыць даўно не было.

Нядаўна ў мяне быў канцэрт у Гданьску. Усё было класна, прыходзілі людзі, якія казалі: а мы з Малінаўкі, а мы з Новай Баравой, а мы вас памятаем па Уруччы. І радасць ад сустрэчы азмрочвалася тугою па Беларусі. Я граў і думаў, што гэты канцэрт мусіць адбывацца ў Беларусі.

Удзячны, што ёсць гэтыя выступленні, але разам з радасцю яны нясуць і сум. Іншы настрой, калі на канцэрце больш замежнікаў, калі ён не звязаны з беларускаю дыяспарай, а праходзіць, напрыклад, у звычайным клубе Берліну, куды прыходзяць нямецкія панкі. Тады ўзнікае адчуванне гастроляў, а не эмігранцкага смутку.

Хочацца бачыцца з людзьмі. Гэта крута і прыемна. Але пакуль што не хочацца сябе бачыць часткаю дыяспары, дзе ёсць і канцэрты беларускамоўныя, і “Мова нанова”, як у Мінску.

Дарэчы, цікавае назіранне: калі параўноўваць канцэрты ў розных гарадах замежжа, дзе сёння ёсць беларусы, то заўважна, што атмасфера на іх розная. Напрыклад, у Кракаве адчуваецца мінскі драйв 2020-га, аптымізм і радасць, там радыя любой актыўнасці. У Варшаве публіка вельмі выкшталцоная. Куды ні зірні – зорка, чалавек, які рэфлексуе. Тут канцэнтрацыя адукаванасці, крутасці зашкальвае. Я нават быў разгублены праз такі ўзровень публікі. І разам з тым усе гэтыя паважаныя людзі ствараюць моцнае ўражанне дэжа-вю: ты нібыта ў галерэі “Ў”.

Зразумела, гэта стан часовы, ненатуральны. Шмат хто з нас захрас у міжчассі: мы ні там і ні тут. Але, лічу, усё адно трэба чапляцца за жыццё. Варта ствараць сацыяльныя сувязі не толькі з землякамі, але і інтэгравацца ў мясцовыя супольнасці. Але сам я такой парады пакуль не прытрымліваюся. Бо маю адчуванне, што я тут на гастролях і проста турыст.

Самы зручны горад для беларуса – ягоны родны горад

У Мінску ў гандлёвых цэнтрах крамы пазачыняліся. У цэлым адчуванне такое, што людзей у горадзе паменела. Але ўсё роўна раз-пораз сустракаеш знаёмых. Раней, калі б кагось пабачыў на іншым баку вуліцы, то не стаў бы пераходзіць дарогі, каб павітацца і пагутарыць. А цяпер, калі бачыш свайго, то адразу бяжыш абдымацца, паразмаўляць, запытацца, што чуваць. Таму ў мяне ўражанне, што тыя, хто там застаўся, сталі яшчэ больш блізкімі адно аднаму. Сваякамі ў няшчасці. Як бы там ні было, самы зручны горад для беларуса – ягоны родны горад.

Мае содні на Акрэсціна прыйшліся на той час, калі ўсё было лёгка і проста. Не так, як цяпер. Тады была гарачая пара, адчувалася надзея, было чаканне. Зняволенне тады ўспрымалі як карысны досвед, які дапаможа нам быць яшчэ лепшымі, больш абазнанымі. Цяпер часы сталі больш “душныя”, застаецца менш паветра, больш жорсткасці, ідзе вайна, свет зварʼяцеў. Цяпер таксама ёсць і надзея, і чаканне, але ўсе ўжо змарыліся ісці па гэтай складанай дарозе.

Калі я выйшаў з турмы, было важна сказаць самому сабе: усё ў парадку, я працягваю жыць і працаваць. Вядома, колькасць канцэртаў зменшылася. Але цяпер такі час – ён пасуе больш для роздуму і чакання, самазахавання. У меншай ступені нешта хочацца пісаць, ствараць, каб вылупіўшы вочы на гэта ўсё глядзець і думаць: ого! Музыка, канцэрты ў пэўныя перыяды рэзануюць, калі ёсць запыт і ў грамадстве. Калі тваё асабістае памкненне выступаць таксама моцнае. А бываюць часы, калі столькі ўсяго адбываецца з намі, што хочацца проста памаўчаць і падумаць.

Іншая рэч, што мастацтва для мяне – гэта не хобі, гэта праца, абавязак. І гэта крута, бо яно мяне таксама трымае дзень пры дні: сёння трэба нешта намаляваць, заўтра – канцэрт зайграць.

Здорава, што мы яшчэ не ў турме

Калі адкрылася нашумелая выстава “Арт-Мінск”, з якой цэнзура зняла работы дзясяткаў мастакоў, гучалі прапановы і астатнім удзельнікам на знак салідарнасці адмовіцца ад праекту. А гледачам – байкатаваць. Я ж на тую выстаўку свядома пайшоў, там сустрэў аднакурснікаў, нейкіх знаёмых. Мы абдымаліся, пілі віно, рагаталі як апошні раз. Былі і сябры тых творцаў, каго не прапусцілі на выставу.

У цэлым атмасфера была прыязная: людзі радаваліся, калі бачылі адно аднаго, маўляў, здорава, што мы яшчэ тут. Што мы не ў турме. Вядома, гэты рогат трагічны, як кажуць, гумар шыбеніка. Але што нам застаецца? Трэба карыстацца з дробных магчымасцяў радавацца, весяліцца.

Я разумею, якою моцнаю можа быць трывога ў людзей, як кепска людзі спяць уначы. Але калі раптам ёсць канцэрт, нейкая нагода вырвацца з гэтага стану, то вельмі крута, што ў табе яшчэ ёсць сілы парадавацца і пажартаваць. Таксама прыгадваю наш адміністратыўны арышт. Да нас неяк завітаў начальнік Акрэсціна і адключыў гарачую ваду. Бо мы вельмі гучна рагаталі. “В чём причина хорошего настроения?” – здзіўляўся ён. Кепска асуджаць людзей, якія радуюцца. На маю думку, усё наадварот: калі людзі могуць жартаваць разам, гэта варта павагі.

З іншага боку, калі граеш вясёлыя песні за мяжою, то адчуваеш радасць са смуткам. Часам сорамна ў сваіх сацсетках пісаць пра свае канцэрты ў Празе, Варшаве, Берліне, бо думаю пра тых, хто цяпер у Мінску і ніяк не можа туды трапіць. Гэта як калі выходзіш на волю: замест радасці перажываеш за тых сукамернікаў, хто яшчэ застаецца сядзець.

Любы шлях перажывання эмоцыяў нармальны: і проста радасць, і весялосць шыбенікаў. Таксама натуральна сябе спыняць у час весялосці, калі разумееш, што ты ў бяспецы, а твае знаёмыя – не. І твая радасць праз гэта не будзе поўнаю. Рэфлексія і робіць нас людзьмі.

Калі маеш эмпатыю, вонкавыя абставіны штохвіліну будуць цябе крышыць

Цяпер такі час, калі нельга сказаць, што ўсё нармальна, і быць працаздольным, радасным на 100 %. Калі ў цябе ёсць эмпатыя, вонкавыя абставіны, навіны штодзень, штохвіліну будуць цябе крышыць. Нічога не дапаможа. Але кожны спрабуе выжыць як умее.

Гаворка цяпер найперш пра самазахаванне, пра імкненне зберагчы сябе. Мяне асабіста ратуе руціннае выкананне працоўных абавязкаў. Калі няма натхнення ствараць новыя песні, рэпетуй старыя, ладзь канцэрты, малюй.

Важны таксама і дыялог з Богам. Бо я па сабе разумею, што рэсурсу асабіста ў мяне часам не стае. Як можна рэагаваць на забойства дзяцей на вайне? Зразумела, што песня не дапаможа, ні вясёлая, ні сумная. Але Богу можна скардзіцца, жаліцца, на яго можна крыўдаваць, крычаць. Гэта таксама альтэрнатыўны пункт, апірышча. Бо, калі ты маеш талент веры, умееш весці дыялог з Богам, то не цалкам залежыш ад міліцыі, начальніка і свайго настрою. Штонядзелю ідзеш у касцёл, царкву – і гэта застаецца нязменным.

Выконваеш свой звычайны рытуал: становішся на калені, жагнаешся. Гэта таксама табе нагадвае пра тое, што жыццё працягваецца. Ты так рабіў у Мінску, калі не было вайны. Ты так робіш сёння і будзеш рабіць праз тыдзень. І гэтае дзеянне звязвае цябе з нармальнасцю.

Разумею, што ў многіх ёсць вялікая спакуса казаць “згарэў сарай, гары і хата”, думаць, што вось ужо час капаць сабе магілу. Хацець заснуць і прачнуцца ў лепшым часе. Нармальны варыянт для перыяду ліхалецця – як мага даўжэй заставацца сабою. Выконваць нейкія ўласныя завядзёнкі. Захоўваць рытмы свайго жыцця.

Праўда недасканаласці

Хочацца думаць, што, калі я буду стары і на сцэну ўжо будзе выходзіць сорамна, буду пісаць сапраўдныя карціны алеем. Прыгожыя, правільныя, дасканалыя. А пакуль лічу так: калі нешта з маёй творчасці цікавае гледачам і слухачам, то толькі з той прычыны, што яно па-свойму недасканалае, са сваймі асаблівасцямі.

Ёсць у мастацтве тэрмін “жывая сіметрыя”. Калі майстар робіць гаршчок з гліны, ён нібыта роўны, але трохі крывы. Гэта ж не фабрычная вытворчасць. Я разумею, што мая музыка трохі крывая, мастацтва крыху спецыфічнае. Але ў гэтым і прывабнасць.

Падтрымаць беларускіх дзеячаў культуры, якія зазналі рэпрэсіі, ды іхныя новыя праекты

Падтрымаць

Галоўная старонка

Да галоўнай

Наступны матэрыял

Да наступнага матэрыялу