Ганна Комар

– Маё дзяцінства і юнацтва прайшлі ў Баранавічах, яны былі досыць самотныя. Доўгі час я адчувала сябе аўтсайдарам і дакладна не такой, як усе. Мне заўжды было некамфортна ў кампаніях аднагодкаў, мне не было чаго ім расказаць, іхныя размовы былі незразумелыя. Таму я бавіла час удома, чытаючы кніжкі. Кнігі былі маімі сябрамі. І дзякуючы кнігам я пазнавала сябе і свет, развівала фантазію. Я магла ўяўляць больш, чым бачыла ў рэальным свеце, бо ён быў настолькі вузкі, як цёмная кладоўка. Таму мая паэзія адразу нараджалася знутры, з сямейнага досведу. Не самага станоўчага.

Усё дзяцінства я жыла ў сітуацыі хатняга гвалту, які ўчыняў мой бацька да маці і да нас з сястрой. У такіх абставінах я жыла 18 гадоў, і гэта было жудасна. Сястра з’ехала, калі мне было 13, і апошнія 4 гады я жыла разам з бацькамі ў аднапакаёвай кватэры, дзе немагчыма было схавацца, немагчыма сысці. Мне было вельмі дрэнна, цяжка, балюча, я адчувала, што так не павінна быць, але не магла цалкам асэнсаваць гэтага. Так і жывеш: марыш, што будзе па-іншаму, але не адчуваеш, што можаш нешта змяніць. Мама заўжды казала, што не магла сысці ад бацькі, бо былі мы, двое дзяцей. Яна не здолела б выхоўваць нас адна. І вось расцеш у такім стане безвыходнасці ды бездапаможнасці, а потым у пэўны момант разумееш, што можаш што заўгодна, і кажаш бацькам: самі спраўляйцеся, я пайшла жыць сваім цудоўным, яскравым і вольным жыццём.

Паэзія, якая нараджалася падчас пратэстаў, была паэзія траўмы. Калі згадваю, слёзы падступаюць да вачэй. Гэта была паэзія такога глыбіннага болю, як быццам ты ціха выеш, бо не можаш выказаць і не можаш маўчаць. Вершаў наагул пісалася няшмат, і, я лічу, гэта нармальна.

Але была такая паэтычная серыя, калі мы з фатографкай узялі шэсць ключавых пунктаў першых дзён пратэстаў і мэтанакіравана на іх з'ездзілі. Я была ў белай сукенцы, яе мне падарыў мой сябар, якога скралі, збівалі і катавалі 11 жніўня. Гэта была шлюбная сукенка ягонай бабулі, што, мне здаецца, вельмі сімвалічна.

Не ўва ўсіх гэтых месцах я была падчас падзеяў. Таму, напрыклад, каб напісаць пра тое, што адбывалася на стэле 9 жніўня, мне трэба было паглядзець двухгадзіннае відэа адтуль. Гэта быў троху гвалт з сябе, але так было трэба. Тыя вершы і адчуваюцца па-іншаму, яны больш тэхнічныя, чым жывыя, але ў іх такая мэта.

Верш “Целам сваім” прыйшоў натуральна, як любяць паэты. Я стаяла на “Пушкінскай”, першыя дні пратэстаў. Мы трымалі ў руках плакаты, на якіх былі страшныя выявы гвалту. Вялізныя плакаты: каб трымаць іх, трэба было расцягнуць рукі на ўсю шырыню. Я тады хадзіла на пратэсты, як на працу, некалькі разоў на дзень. Стаю з гэтым плакатам і разумею, што я ўжо стамілася. Але гэта мой абавязак.

Я проста адчула сябе слупам, да якога прымацаваны плакат. Я заплюшчыла вочы, і пачалі нараджацца гэтыя радкі. Першыя нарадзіліся самі. Астатнія я дапісала ўжо свядома. І аказалася, што гэты верш адгукаецца шмат каму. Апошнія радкі: “Хачу вярнуць сабе голас і цела. Можа быць, я ніколі так моцна гэтага не хацела”. У той момант я ўсвядоміла, што ў мяне крадуць маю волю, маё жыццё, маю свабоду на самавыяўленне. І што я больш не гатовая з гэтым мірыцца. Ніколі раней я не ўсведамляла гэтага так востра.

Ганну затрымалі 8 верасня. У той дзень стала вядома, што Марыя Калеснікава парвала на мяжы свой пашпарт, калі яе спрабавалі вывезці з краіны. Ганне прысудзілі 9 дзён арышту, якія яна адбывала на Акрэсціна, а потым у Жодзіне.

– Чым мне запомніцца маё затрыманне? Ува мне было столькі абурэння! Я адчувала такую ўпартасць унутры, я была як бык. І я здолела выказаць гэтае абурэнне ў твар тым людзям. Некалькі гадоў у мяне была дэпрэсія і постдэпрэсія. Гэта азначае, што ў цябе зачынена ўнутры, большасць часу ты стрымліваеш свае эмоцыі. А тут мяне прарвала, і прыйшло адчуванне прарванай дамбы, калі ты нічога не фільтруеш. Я проста стаяла і крычала.

У гэтым было штосьці вельмі кайфовае, унутраная свабода. Было відавочна, што я іх не перамагу. Я не думаю, што яны наагул успрымалі мяне ўсур'ёз. Адзін з іх, які больш за ўсіх людзей затрымаў, падышоў і проста забраў мяне пад локцік.

Увесь час там у мяне быў стан на мяжы з дэпрэсіяй. Цяжка было асабліва раніцой у першыя імгненні. Калі прачынаешся і разумееш, што ты ў турме і нічога не можаш змяніць. Але я не магла даць слабіны. Бо побач былі іншыя дзяўчаты, і я ведала, што мой настрой уплывае на іхны. Гэтая калектыўная адказнасць не давала раскіснуць.

Пасля вызвалення я ўсё-такі зрабіла нататкі і адклала на паўгода. А калі прысудзілі тэрмін журналісткам Дар'і Чульцовай і Кацярыне Андрэевай, я зразумела, што не маю права маўчаць. Людзі сядзяць у турме за права гаварыць. А я на волі. Значыць, мушу гаварыць. Калі перачытала нататкі, мне стала ясна, што я не змагу напісаць з іх кнігі і нават апавядання. Я акурат тады слухала “У вайны не жаночае аблічча” Святланы Алексіевіч і падумала, што буду браць інтэрв'ю. Гісторыя будзе аб'ёмная: мае нататкі з турмы, расповеды людзей, якія былі са мною падчас затрымання і ў камеры, людзей, якія былі на волі ў гэты час і пра мяне клапаціліся. Гэтыя галасы вельмі важныя, мне здаецца, яны важнейшыя за мой голас. Мне падаецца, мой тэкст там самы слабы. Магчыма, таму, што я параўноўваю сябе з іншымі, хто прайшоў праз больш жорсткі досвед, у мяне ж ён быў лайтовы, мне нават сорамна казаць пра тое, што мне было балюча і цяжка.

Думаю, трэба адлегласць – часавая і прасторавая. І я вельмі спадзяюся, што, калі паеду вучыцца, разарву гэтыя абцугі ды здолею нарэшце зрабіць класны тэкст.

Кніга будзе называцца выразам, які мы вельмі часта паўтаралі за кратамі, бо гэта тое, чым жывеш там: “Калі я выйду на волю”.