« Словы скончыліся, яны больш не выказваюць пачуццяў »
Шостак
Яна
Тэкст: Марына Весялуха
Фота: Аляксандр Кот-Зайцаў
Фота: Аляксандр Кот-Зайцаў
Яна Шостак
«Словы скончыліся, яны больш не выказваюць пачуццяў»
Тэкст: Марына Весялуха
Фота: Аляксандр Кот-Зайцаў
Фота: Аляксандр Кот-Зайцаў
Беларускую траўму нельга паказаць маўчаннем
Яна Шостак – мастачка, актывістка, прадстаўніца грамадскай ініцыятывы “Партызанка”. Нарадзілася ў Гродне, больш за 10 гадоў таму пераехала ў Польшчу. Скончыла Кракаўскую акадэмію мастацтваў, Акадэмію выяўленчага мастацтва ў Варшаве. Імя дзяўчыны асацыюецца з мастацкімі перформансамі “Хвіліна крыку для Беларусі”, “Дэкальтэ для Беларусі”. Жыве ў Варшаве. Верыць, што мову мастацтва і сілу масмедыяў можна выкарыстоўваць для лабіявання станоўчых зменаў у грамадстве.
Яна Шостак – мастачка, актывістка, прадстаўніца грамадскай ініцыятывы “Партызанка”. Нарадзілася ў Гродне, больш за 10 гадоў таму пераехала ў Польшчу. Скончыла Кракаўскую акадэмію мастацтваў, Акадэмію выяўленчага мастацтва ў Варшаве. Імя дзяўчыны асацыюецца з мастацкімі перформансамі “Хвіліна крыку для Беларусі”, “Дэкальтэ для Беларусі”. Жыве ў Варшаве. Верыць, што мову мастацтва і сілу масмедыяў можна выкарыстоўваць для лабіявання станоўчых зменаў у грамадстве.
У межах сваёй канцэпцыі разглядаю масмедыі не як узнагароду, а як інструмент
У межах сваёй канцэпцыі разглядаю масмедыі не як узнагароду, а як інструмент
Да беларускіх выбараў 2020 года я працавала над сваёй доктарскай дысертацыяй у Акадэміі выяўленчага мастацтва. Задумвала зрабіць фільм-чэлендж, што стаў бы візуалізацыяй панавання патрыярхату ў грамадстве. Я планавала сыграць ролю Міс Агента, якая брала б удзел у конкурсе прыгажосці, каб паглядзець, як працуе механізм стаўлення да жаночага цела. Думала пабыць трошкі Баратам. Але адначасова паспрабаваць стварыць дыялог з тым сусветам, якога для мяне ў штодзённасці не існуе. Карацей, у думках была толькі дакументальная камедыя. Але выбары на радзіме змянілі ўсё.
У Польшчу я прыехала вучыцца ў Акадэмію мастацтваў у Кракаве. Памятаю, гэтую навучальную ўстанову сабе выбрала, калі мне было 10 гадоў. Тады дзіцячымі вачыма паглядзела на будынак, зазначыла, што ён мне падабаецца, пастанавіла, што буду там вучыцца. Толькі тады яшчэ не ведала, што мне там дакладна рабіць. Але час даў свае арыенціры.
У Польшчу я прыехала вучыцца ў Акадэмію мастацтваў у Кракаве. Памятаю, гэтую навучальную ўстанову сабе выбрала, калі мне было 10 гадоў. Тады дзіцячымі вачыма паглядзела на будынак, зазначыла, што ён мне падабаецца, пастанавіла, што буду там вучыцца. Толькі тады яшчэ не ведала, што мне там дакладна рабіць. Але час даў свае арыенціры.
У Беларусі яшчэ паказвалі сацыяльныя рэкламы, тыя, што можна назваць сапраўдным мастацтвам. Па БТ уначы былі праграмы пра ўручэнне “Канскіх львоў”, самі ролікі транслявалі. Гэта была рэклама, што прымушае думаць, разважаць, хвалюе, матывуе нешта змяніць у жыцці ці проста стаць лепшым чалавекам. Таму для асноўнага занятку спрабавала знайсці штось такое, што б адказвала на пытанне, як мастацтва можа ўплываць на жыццё.
І стала навучацца гэтаму ў Кракаве, а пазней ужо ў Варшаве.
З 2016 года занялася тым, што мяне хвалюе дасюль: як можна карыстацца сродкамі масмедыяў, каб распавядаць пра мастацтва. У межах сваёй канцэпцыі я разглядаю масмедыі не як узнагароду, а як інструмент, як сродак данесці свае думкі, погляды.
Большасць жа творцаў зʼяўленне ў медыях успрымае як падарунак, самарэкламу.
І стала навучацца гэтаму ў Кракаве, а пазней ужо ў Варшаве.
З 2016 года занялася тым, што мяне хвалюе дасюль: як можна карыстацца сродкамі масмедыяў, каб распавядаць пра мастацтва. У межах сваёй канцэпцыі я разглядаю масмедыі не як узнагароду, а як інструмент, як сродак данесці свае думкі, погляды.
Большасць жа творцаў зʼяўленне ў медыях успрымае як падарунак, самарэкламу.
Papa! Call me!
Papa! Call me!
Распавяду пра адзін з першых перформансаў. У 2016-м я брала ўдзел у Сусветных днях моладзі ў Кракаве як валанцёрка. Убачыла, што нідзе ў горадзе не было выявы Папы Рымскага Францішка. Гэта натуральны эфект таго, што ў Польшчы ёсць толькі адзін Папа – Ян Павал ІІ, іншага быць не можа. Мы з сяброўкаю Марысяй вырашылі: раз няма партрэту Францішка, то мы зробім свой і павесім яго ў цэнтры Рынку. Надрукавалі вялікі – 2х6 метраў – партрэт, набылі лесвіцу і пайшлі прымацоўваць.
Тады да нас падышло Ватыканскае тэлебачанне, журналісты запыталі, чаму няма партрэта Папы. Мы адказалі, што вось акурат гэтую хібу выпраўляем. Але падкрэслілі, што робім гэта нелегальна. Яны ўзялі мой нумар тэлефона, мо Папа патэлефануе.
Пра партрэт напісалі ў газеце, і арганізатарам было складана нешта зрабіць у гэтай сітуацыі. З аднаго боку, несанкцыянаваная акцыя, бо само зʼяўленне партрэту было нелегальным. З другога – пра гэта ўжо напісалі ў газеце, Ватыканскае тэлебачанне таксама было ў курсе, дый на партрэце – Папа. Калі б выяву знялі, мог бы ўзняцца вялікі скандал.
Потым я вырашыла: навошта чакаць званка ад Папы, пайду зладжу эксперымент. Напісала на плакаце свой нумар тэлефона са словамі “Papa, call me”, убілася ў стратэгічны пул на сустрэчы з Папам, дзе было найбольш камераў, выставіла плакат. І гэта нечакана сталася вельмі цікавым эксперыментам.
Папа, натуральна, так і не патэлефанаваў, але іншыя людзі мне званілі яшчэ паўтара года. Што толькі ні казалі!
Людзі, пабачыўшы нумар тэлефона, успрымаюць гэта як нейкую прыватнасць, доступ да твайго асабістага жыцця. Хоць насамрэч у нашым свеце ўсё даўно не так: любога можна знайсці ў сацыяльных сетках, мэсэнджарах, базах. Ужо нічога няма прыватнага… І таму мне таксама казалі пра сваё прыватнае. Пра тое, што любяць Папу. Расказвалі гісторыі свайго навяртання да веры дзякуючы Францішку. Іншыя проста хацелі паразмаўляць, адвесці душу. Такім дзівацкім мастацтвам з таго часу я і пачала займацца.
З 2016 года я выкарыстоўваю медыі як сродак, каб даносіць свае ідэі не толькі вузкаму колу прыхільнікаў мастацтва, але і шырокім масам. Цяпер гэта відаць па Хвіліне крыку для Беларусі. Але не ўсе разумеюць, што гэта мастацтва.
Тады да нас падышло Ватыканскае тэлебачанне, журналісты запыталі, чаму няма партрэта Папы. Мы адказалі, што вось акурат гэтую хібу выпраўляем. Але падкрэслілі, што робім гэта нелегальна. Яны ўзялі мой нумар тэлефона, мо Папа патэлефануе.
Пра партрэт напісалі ў газеце, і арганізатарам было складана нешта зрабіць у гэтай сітуацыі. З аднаго боку, несанкцыянаваная акцыя, бо само зʼяўленне партрэту было нелегальным. З другога – пра гэта ўжо напісалі ў газеце, Ватыканскае тэлебачанне таксама было ў курсе, дый на партрэце – Папа. Калі б выяву знялі, мог бы ўзняцца вялікі скандал.
Потым я вырашыла: навошта чакаць званка ад Папы, пайду зладжу эксперымент. Напісала на плакаце свой нумар тэлефона са словамі “Papa, call me”, убілася ў стратэгічны пул на сустрэчы з Папам, дзе было найбольш камераў, выставіла плакат. І гэта нечакана сталася вельмі цікавым эксперыментам.
Папа, натуральна, так і не патэлефанаваў, але іншыя людзі мне званілі яшчэ паўтара года. Што толькі ні казалі!
Людзі, пабачыўшы нумар тэлефона, успрымаюць гэта як нейкую прыватнасць, доступ да твайго асабістага жыцця. Хоць насамрэч у нашым свеце ўсё даўно не так: любога можна знайсці ў сацыяльных сетках, мэсэнджарах, базах. Ужо нічога няма прыватнага… І таму мне таксама казалі пра сваё прыватнае. Пра тое, што любяць Папу. Расказвалі гісторыі свайго навяртання да веры дзякуючы Францішку. Іншыя проста хацелі паразмаўляць, адвесці душу. Такім дзівацкім мастацтвам з таго часу я і пачала займацца.
З 2016 года я выкарыстоўваю медыі як сродак, каб даносіць свае ідэі не толькі вузкаму колу прыхільнікаў мастацтва, але і шырокім масам. Цяпер гэта відаць па Хвіліне крыку для Беларусі. Але не ўсе разумеюць, што гэта мастацтва.
Чаму Хвіліна крыку для Беларусі – гэта мастацтва
Чаму Хвіліна крыку для Беларусі – гэта мастацтва
Як сказаў Гергард Рыхтэр, мастацтва – гэта найвышэйшая праява шчырай надзеі. Мастацтва мае мэту ўцягваць цябе ў нейкую гісторыю, у нейкі сусвет, табе раней не вядомы. Быць у авангардзе – быць заўсёды наперадзе, апярэджваць тое, што людзі разумеюць на гэты момант. Бо калі нешта ўжо зразумела, патлумачана, апісана, то ніякай загадкі няма. Калі яе разгадалі, то ўжо нецікава. Таму хочацца ісці далей, рухацца да іншых праяваў мастацтва.
У сучасным мастацтве мастаком можа быць кожны. У штодзённасці ёсць шмат жэстаў, якія мы можам назваць мастацтвам, бо ў яго няма межаў. У гэтым і ёсць найбольшая прыгажосць. Тое, чым я займаюся, – сучаснае візуальнае мастацтва. Яно найменш зразумелае, але вельмі рэалістычнае.
Мастацтва – тое, што выклікае эмоцыі. Стараюся засяроджвацца на пазітыўным, але нашае жыццё падзялілася на да і пасля. І ў мяне ёсць адчуванне, што шмат мастакоў з творцаў ператварылася ў актывістаў. Так, паводле піраміды Маслоў, калі ў людзей забяспечаны нейкі жыццёвы мінімум, яны могуць спакойна займацца мастацтвам, самарэалізоўвацца. Калі ж гэтага мінімуму няма, то трэба сыходзіць на прыступачку ніжэй і абараняць перадусім дабрабыт.
У сучасным мастацтве мастаком можа быць кожны. У штодзённасці ёсць шмат жэстаў, якія мы можам назваць мастацтвам, бо ў яго няма межаў. У гэтым і ёсць найбольшая прыгажосць. Тое, чым я займаюся, – сучаснае візуальнае мастацтва. Яно найменш зразумелае, але вельмі рэалістычнае.
Мастацтва – тое, што выклікае эмоцыі. Стараюся засяроджвацца на пазітыўным, але нашае жыццё падзялілася на да і пасля. І ў мяне ёсць адчуванне, што шмат мастакоў з творцаў ператварылася ў актывістаў. Так, паводле піраміды Маслоў, калі ў людзей забяспечаны нейкі жыццёвы мінімум, яны могуць спакойна займацца мастацтвам, самарэалізоўвацца. Калі ж гэтага мінімуму няма, то трэба сыходзіць на прыступачку ніжэй і абараняць перадусім дабрабыт.
Адразу жанчыну ва ўладу – новае ўспрыманне, узровень якога нават палякам не сніўся
Адразу жанчыну ва ўладу – новае ўспрыманне, узровень якога нават палякам не сніўся
Як можна было адмежавацца ад таго, што адбываецца ў цябе на радзіме? Гэта нерэальна! Я паехала на выбары ў Гродна, потым брала ўдзел у пратэстах. У Польшчы я жыву ўжо 11 гадоў і пачуваюся больш полькаю, чымся беларускай. Але ў 2020-м усё змянілася, бо паверыла ў тое, што сапраўды магчыма нешта змяніць.
Ды так змяніць, каб мы сталі адразу Новай Зеландыяй ці Фінляндыяй.
Адразу жанчыну ва ўладу – новае ўспрыманне, узровень якога нават палякам не сніўся. Я думала не толькі пра палітычную рэвалюцыю, але і пра рэвалюцыю поглядаў, ментальнасці. Пабачыла шчырасць у палітыцы, а яе рэдка калі можна заўважыць у дзяржаўных дзеячаў.
У 2010 годзе, калі я толькі пачала вучыцца ў Кракаве, мне важна было таксама быць на Плошчы. Памятаю, што доўга ехала ў Мінск, зімою. Не казала маме, бо бацькі не пусцілі б.
У першы дзень было ўсё добра, а на другі напісала на снезе “Жыве Беларусь!”. Падышлі міліцыянты, мяне затрымалі і хацелі адправіць на содні. Але пашанцавала: аказалася, што на Акрэсціна не было месцаў. Мне было 17, я пражыла першы шок ад камунікацыі з прадстаўнікамі сілавых структураў. Ужо тады я адчула гэта на сваёй скуры і зразумела, з якой уладаю мы маем справу.
У мяне не было ілюзіяў наконт сапраўднага становішча ў Беларусі. Розныя сітуацыі здараліся не толькі падчас выбараў. Я неяк атрымала штраф за фотаздымак каля польскага консульства ў Гродне, які зрабіла на падтрыманне польскага Чорнага пратэсту. Кожны павінен мець выбар, і Чорныя пратэсты ладзіліся супраць забароны спаронаў у Польшчы. Для фота мы апрануліся ў чорнае і трымалі ў руках чорную картку. А потым мяне выклікалі ў міліцыю, а пазней – атрымала пратакол, дзе было напісана, што я “трымала чорны квадрат фармату А4”.
Ды так змяніць, каб мы сталі адразу Новай Зеландыяй ці Фінляндыяй.
Адразу жанчыну ва ўладу – новае ўспрыманне, узровень якога нават палякам не сніўся. Я думала не толькі пра палітычную рэвалюцыю, але і пра рэвалюцыю поглядаў, ментальнасці. Пабачыла шчырасць у палітыцы, а яе рэдка калі можна заўважыць у дзяржаўных дзеячаў.
У 2010 годзе, калі я толькі пачала вучыцца ў Кракаве, мне важна было таксама быць на Плошчы. Памятаю, што доўга ехала ў Мінск, зімою. Не казала маме, бо бацькі не пусцілі б.
У першы дзень было ўсё добра, а на другі напісала на снезе “Жыве Беларусь!”. Падышлі міліцыянты, мяне затрымалі і хацелі адправіць на содні. Але пашанцавала: аказалася, што на Акрэсціна не было месцаў. Мне было 17, я пражыла першы шок ад камунікацыі з прадстаўнікамі сілавых структураў. Ужо тады я адчула гэта на сваёй скуры і зразумела, з якой уладаю мы маем справу.
У мяне не было ілюзіяў наконт сапраўднага становішча ў Беларусі. Розныя сітуацыі здараліся не толькі падчас выбараў. Я неяк атрымала штраф за фотаздымак каля польскага консульства ў Гродне, які зрабіла на падтрыманне польскага Чорнага пратэсту. Кожны павінен мець выбар, і Чорныя пратэсты ладзіліся супраць забароны спаронаў у Польшчы. Для фота мы апрануліся ў чорнае і трымалі ў руках чорную картку. А потым мяне выклікалі ў міліцыю, а пазней – атрымала пратакол, дзе было напісана, што я “трымала чорны квадрат фармату А4”.
Як можна было адмежавацца ад таго, што адбываецца ў цябе на радзіме? Гэта нерэальна! Я паехала на выбары ў Гродна, потым брала ўдзел у пратэстах. У Польшчы я жыву ўжо 11 гадоў і пачуваюся больш полькаю, чымся беларускай. Але ў 2020-м усё змянілася, бо паверыла ў тое, што сапраўды магчыма нешта змяніць.
Ды так змяніць, каб мы сталі адразу Новай Зеландыяй ці Фінляндыяй.
Адразу жанчыну ва ўладу – новае ўспрыманне, узровень якога нават палякам не сніўся. Я думала не толькі пра палітычную рэвалюцыю, але і пра рэвалюцыю поглядаў, ментальнасці. Пабачыла шчырасць у палітыцы, а яе рэдка калі можна заўважыць у дзяржаўных дзеячаў.
Ды так змяніць, каб мы сталі адразу Новай Зеландыяй ці Фінляндыяй.
Адразу жанчыну ва ўладу – новае ўспрыманне, узровень якога нават палякам не сніўся. Я думала не толькі пра палітычную рэвалюцыю, але і пра рэвалюцыю поглядаў, ментальнасці. Пабачыла шчырасць у палітыцы, а яе рэдка калі можна заўважыць у дзяржаўных дзеячаў.
У 2010 годзе, калі я толькі пачала вучыцца ў Кракаве, мне важна было таксама быць на Плошчы. Памятаю, што доўга ехала ў Мінск, зімою. Не казала маме, бо бацькі не пусцілі б.
У першы дзень было ўсё добра, а на другі напісала на снезе “Жыве Беларусь!”. Падышлі міліцыянты, мяне затрымалі і хацелі адправіць на содні. Але пашанцавала: аказалася, што на Акрэсціна не было месцаў. Мне было 17, я пражыла першы шок ад камунікацыі з прадстаўнікамі сілавых структураў. Ужо тады я адчула гэта на сваёй скуры і зразумела, з якой уладаю мы маем справу.
У мяне не было ілюзіяў наконт сапраўднага становішча ў Беларусі. Розныя сітуацыі здараліся не толькі падчас выбараў. Я неяк атрымала штраф за фотаздымак каля польскага консульства ў Гродне, які зрабіла на падтрыманне польскага Чорнага пратэсту. Кожны павінен мець выбар, і Чорныя пратэсты ладзіліся супраць забароны спаронаў у Польшчы. Для фота мы апрануліся ў чорнае і трымалі ў руках чорную картку. А потым мяне выклікалі ў міліцыю, а пазней – атрымала пратакол, дзе было напісана, што я “трымала чорны квадрат фармату А4”.
У першы дзень было ўсё добра, а на другі напісала на снезе “Жыве Беларусь!”. Падышлі міліцыянты, мяне затрымалі і хацелі адправіць на содні. Але пашанцавала: аказалася, што на Акрэсціна не было месцаў. Мне было 17, я пражыла першы шок ад камунікацыі з прадстаўнікамі сілавых структураў. Ужо тады я адчула гэта на сваёй скуры і зразумела, з якой уладаю мы маем справу.
У мяне не было ілюзіяў наконт сапраўднага становішча ў Беларусі. Розныя сітуацыі здараліся не толькі падчас выбараў. Я неяк атрымала штраф за фотаздымак каля польскага консульства ў Гродне, які зрабіла на падтрыманне польскага Чорнага пратэсту. Кожны павінен мець выбар, і Чорныя пратэсты ладзіліся супраць забароны спаронаў у Польшчы. Для фота мы апрануліся ў чорнае і трымалі ў руках чорную картку. А потым мяне выклікалі ў міліцыю, а пазней – атрымала пратакол, дзе было напісана, што я “трымала чорны квадрат фармату А4”.
Я сказала бацьку, што вярну яму грошы за сплочаны тады штраф, нешта каля 200 долараў, калі прадам гэты пратакол як праяву сучаснай інтэрпрэтацыі спадчыны Малевіча.
Пакуль яго яшчэ не прадала, але надзея вярнуць доўг тату ў мяне яшчэ ёсць.
Калі вярталася з Гродна ў Варшаву, разумела, што магла больш суперажываць людзям, якія вымушаныя былі ўцякаць. Ведала, што мой каэфіцыент карыснага дзеяння тут, у Польшчы, большы. Было бачна, што будзе міграцыя, людзі будуць выязджаць. І сітуацыя на мяжы сталася паказальнаю. Перада мною стаяла машына з мужчынам з польскім пашпартам і беларускай, у якой была турыстычная віза. Яе не пусцілі польскія памежнікі, бо каронавірусныя абмежаванні таго не дазвалялі.
Там, на мяжы, не ўдалося нешта зрабіць, неяк дапамагчы. Але я скарысталася з магчымасці сказаць пра гэта, калі ў Варшаву прыязджала Святлана Ціханоўская. Побач з ёю неспадзявана аказаўся польскі прэмʼер. Я пазычыла ў мастацтва нахабства і літаральна пракрычала пра такую праблему. Што ёсць людзі, якім трэба выехаць з Беларусі хоць на некалькі тыдняў. У іх ёсць падставы для выезду, але фармальнага дазволу праз пандэмію не было.
Мяне пачулі і праз 2 дні перазванілі. Я мела рацыю, а самі ўлады не ведалі, што ўзнікаюць такія сітуацыі на мяжы. І ўжо праз 2 тыдні нават з турыстычнымі візамі стала можна прыязджаць у Польшчу.
Гэта было першым дзеяннем, што мне адкрыла магчымасці назваць сябе актывісткай. Я зрабіла нешта для людзей.
Пакуль яго яшчэ не прадала, але надзея вярнуць доўг тату ў мяне яшчэ ёсць.
Калі вярталася з Гродна ў Варшаву, разумела, што магла больш суперажываць людзям, якія вымушаныя былі ўцякаць. Ведала, што мой каэфіцыент карыснага дзеяння тут, у Польшчы, большы. Было бачна, што будзе міграцыя, людзі будуць выязджаць. І сітуацыя на мяжы сталася паказальнаю. Перада мною стаяла машына з мужчынам з польскім пашпартам і беларускай, у якой была турыстычная віза. Яе не пусцілі польскія памежнікі, бо каронавірусныя абмежаванні таго не дазвалялі.
Там, на мяжы, не ўдалося нешта зрабіць, неяк дапамагчы. Але я скарысталася з магчымасці сказаць пра гэта, калі ў Варшаву прыязджала Святлана Ціханоўская. Побач з ёю неспадзявана аказаўся польскі прэмʼер. Я пазычыла ў мастацтва нахабства і літаральна пракрычала пра такую праблему. Што ёсць людзі, якім трэба выехаць з Беларусі хоць на некалькі тыдняў. У іх ёсць падставы для выезду, але фармальнага дазволу праз пандэмію не было.
Мяне пачулі і праз 2 дні перазванілі. Я мела рацыю, а самі ўлады не ведалі, што ўзнікаюць такія сітуацыі на мяжы. І ўжо праз 2 тыдні нават з турыстычнымі візамі стала можна прыязджаць у Польшчу.
Гэта было першым дзеяннем, што мне адкрыла магчымасці назваць сябе актывісткай. Я зрабіла нешта для людзей.
Мы маўчалі 27 гадоў, замоўчвалі свае праблемы. Час ужо пра іх пракрычаць усяму свету
Мы маўчалі 27 гадоў, замоўчвалі свае праблемы. Час ужо пра іх пракрычаць усяму свету
На свеце шмат праблемаў, і сучаснае візуальнае мастацтва спрабуе пра гэта распавядаць сваім спосабам. Былі розныя перыяды, калі мастацтва было выразнікам палітычнай, сацыяльнай сітуацыі. Мне падаецца, што цяпер гэта моцны пункт. Бо пад рознымі аспектамі зʼяўляецца шмат розных праблемаў, якія актывізм не можа сваймі інструментамі развязаць. Таму варта падключаць сродкі, якімі карыстаецца мастацтва.
Для гэтага яно цяпер і трэба: прыцягваць увагу медыяў да грамадскіх праблемаў нетыповым шляхам. Напрыклад, крыкам.
Пачалося ўсё з таго, што яшчэ ў жніўні 2020-га, калі я прыехала з Беларусі, да мяне звярнуліся са Швецыі ды папрасілі распавесці, што адбываецца ў нас у краіне. Яны хацелі пачуць нешта ад чалавека, які там быў і ўсё бачыў на свае вочы. Але мне вылучылі толькі тры хвіліны.
Я разумела, што ў нас столькі эмоцыяў, столькі ўсяго здарылася, што, па-першае, вось так адразу цяжка аддзяліць сапраўды важнае ў міжнародным маштабе ад другаснага, а па-другое, складана было знайсці моўныя сродкі, як пераказваць той боль, каб усё было дакладна зразумела.
Разважала пра тое, што можна было б зрабіць. Думала пра хвіліну маўчання, але мой партнёр, мастак з Польшчы, які мае агульную са мною беларускую траўму, сказаў: не, гэта не можа быць маўчаннем.
Для гэтага яно цяпер і трэба: прыцягваць увагу медыяў да грамадскіх праблемаў нетыповым шляхам. Напрыклад, крыкам.
Пачалося ўсё з таго, што яшчэ ў жніўні 2020-га, калі я прыехала з Беларусі, да мяне звярнуліся са Швецыі ды папрасілі распавесці, што адбываецца ў нас у краіне. Яны хацелі пачуць нешта ад чалавека, які там быў і ўсё бачыў на свае вочы. Але мне вылучылі толькі тры хвіліны.
Я разумела, што ў нас столькі эмоцыяў, столькі ўсяго здарылася, што, па-першае, вось так адразу цяжка аддзяліць сапраўды важнае ў міжнародным маштабе ад другаснага, а па-другое, складана было знайсці моўныя сродкі, як пераказваць той боль, каб усё было дакладна зразумела.
Разважала пра тое, што можна было б зрабіць. Думала пра хвіліну маўчання, але мой партнёр, мастак з Польшчы, які мае агульную са мною беларускую траўму, сказаў: не, гэта не можа быць маўчаннем.
І мы прыдумалі хвіліну крыку. Спачатку каб паказаць боль, эмацыйныя перагрузкі, тыя арэлі пачуццяў, на якіх мы штодзень гайдаемся. Радасць ад салідарнасці, падтрымкі. Роспач ад бездапаможнасці. Жах ад страшных навінаў, што да нас штодзень прыходзяць. Вельмі цяжка гэта ўсё вытрываць і перадаць свой стан іншаму чалавеку.
Словы ўжо скончыліся, яны не дапамагаюць выказаць пачуццяў. Вобразы яшчэ крыху працуюць, фотаздымкі маюць трохі большае эмацыйнае ўздзеянне. Але і да страшных выяваў людзі таксама прывыклі. На нас мала што можа паўплываць, уразіць.
І мы маўчалі 27 гадоў, замоўчвалі свае праблемы. Час ужо пра іх распавесці, пракрычаць усяму свету.
Крык – насамрэч вельмі ўніверсальны сродак, які можа лёгка трапіць у кожнага. Для саміх беларусаў гэта форма крыкатэрапіі, каб пазбавіцца негатыўных эмоцыяў, каб стала лягчэй. Яго павінны пачуць і тыя, хто мае нейкую магчымасць прымаць важныя рашэнні ці ўплываць на іх прыняцце. У свеце вельмі мала эмпатычных палітыкаў. Да іх вельмі складана дагрукацца, а хвіліна крыку – вельмі моцны шлях. Я веру, што пасля яе ў людзей застаецца хоць нейкі ўспамін, эмоцыя.
Словы ўжо скончыліся, яны не дапамагаюць выказаць пачуццяў. Вобразы яшчэ крыху працуюць, фотаздымкі маюць трохі большае эмацыйнае ўздзеянне. Але і да страшных выяваў людзі таксама прывыклі. На нас мала што можа паўплываць, уразіць.
І мы маўчалі 27 гадоў, замоўчвалі свае праблемы. Час ужо пра іх распавесці, пракрычаць усяму свету.
Крык – насамрэч вельмі ўніверсальны сродак, які можа лёгка трапіць у кожнага. Для саміх беларусаў гэта форма крыкатэрапіі, каб пазбавіцца негатыўных эмоцыяў, каб стала лягчэй. Яго павінны пачуць і тыя, хто мае нейкую магчымасць прымаць важныя рашэнні ці ўплываць на іх прыняцце. У свеце вельмі мала эмпатычных палітыкаў. Да іх вельмі складана дагрукацца, а хвіліна крыку – вельмі моцны шлях. Я веру, што пасля яе ў людзей застаецца хоць нейкі ўспамін, эмоцыя.
Калі праца зʼявілася ў медыях, мне прыляцела з розных бакоў
Калі праца зʼявілася ў медыях, мне прыляцела з розных бакоў
Ужо прывыкла да таго, што мяне называюць варʼяткаю. З моваю нянавісці я даўно ўжо навучылася працаваць, рабіць так, каб эмацыйна мяне гэта не закранала. Яшчэ з 2017 года, калі паспрабавала прапанаваць наватвор для польскай мовы.
Мая дыпломная праца была пра тое, што варта стылістычна нейтральнае слова nowak выкарыстоўваць замест афарбаванага “ўцякач”.
У той час у грамадстве ішла дыскусія пра ўцекачоў у Польшчы. Хацела нематэрыяльна дапамагчы тым, хто ўцякае, бо з 2016 года тут раз-пораз казалі, што панаедзе ўцекачоў, якія забяруць нашую працу, прывязуць хваробы. Таму старалася прыдумаць, як ім дапамагчы нематэрыяльна, калі не маеш грошай і не ёсць знакамітасцю.
Тады я пазнаёмілася з 13-гадовым чачэнцам каля лагеру ўцекачоў, які расказаў, што не хоча, каб яго называлі ўцекачом. Бо праз гэта зʼяўляецца шмат праблемаў. Напрыклад, ягоны сябар-паляк намаляваў карабін, і ніхто на гэта не звярнуў увагі. А калі такі ж малюнак зрабіў ён, то вымушаны быў пайсці на размову з псіхолагам.
Гэтая гісторыя сталася імпульсам: я падумала, што мо варта прыдумаць іншае слова для абазначэння такіх людзей. Запрасіла фокус-групу з розных сфераў, мы разам знайшлі альтэрнатыву – nowak як амонім самага папулярнага прозвішча ў Польшчы. Хацелі таксама нагадаць гісторыю гэтага слова: паводле адной з версіяў, новакамі называлі халопаў, якія ўцякалі ад аднаго памешчыка да іншага. Гэтае слова таксама сведчыць, што ў кожнай нашай сямʼі ёсць гісторыя пераезду. Няма сярод нас таго, чые продкі карэнныя ў многіх пакаленнях.
Мая дыпломная праца была пра тое, што варта стылістычна нейтральнае слова nowak выкарыстоўваць замест афарбаванага “ўцякач”.
У той час у грамадстве ішла дыскусія пра ўцекачоў у Польшчы. Хацела нематэрыяльна дапамагчы тым, хто ўцякае, бо з 2016 года тут раз-пораз казалі, што панаедзе ўцекачоў, якія забяруць нашую працу, прывязуць хваробы. Таму старалася прыдумаць, як ім дапамагчы нематэрыяльна, калі не маеш грошай і не ёсць знакамітасцю.
Тады я пазнаёмілася з 13-гадовым чачэнцам каля лагеру ўцекачоў, які расказаў, што не хоча, каб яго называлі ўцекачом. Бо праз гэта зʼяўляецца шмат праблемаў. Напрыклад, ягоны сябар-паляк намаляваў карабін, і ніхто на гэта не звярнуў увагі. А калі такі ж малюнак зрабіў ён, то вымушаны быў пайсці на размову з псіхолагам.
Гэтая гісторыя сталася імпульсам: я падумала, што мо варта прыдумаць іншае слова для абазначэння такіх людзей. Запрасіла фокус-групу з розных сфераў, мы разам знайшлі альтэрнатыву – nowak як амонім самага папулярнага прозвішча ў Польшчы. Хацелі таксама нагадаць гісторыю гэтага слова: паводле адной з версіяў, новакамі называлі халопаў, якія ўцякалі ад аднаго памешчыка да іншага. Гэтае слова таксама сведчыць, што ў кожнай нашай сямʼі ёсць гісторыя пераезду. Няма сярод нас таго, чые продкі карэнныя ў многіх пакаленнях.
Ужо прывыкла да таго, што мяне называюць варʼяткаю. З моваю нянавісці я даўно ўжо навучылася працаваць, рабіць так, каб эмацыйна мяне гэта не закранала. Яшчэ з 2017 года, калі паспрабавала прапанаваць наватвор для польскай мовы.
Мая дыпломная праца была пра тое, што варта стылістычна нейтральнае слова nowak выкарыстоўваць замест афарбаванага “ўцякач”.
Мая дыпломная праца была пра тое, што варта стылістычна нейтральнае слова nowak выкарыстоўваць замест афарбаванага “ўцякач”.
У той час у грамадстве ішла дыскусія пра ўцекачоў у Польшчы. Хацела нематэрыяльна дапамагчы тым, хто ўцякае, бо з 2016 года тут раз-пораз казалі, што панаедзе ўцекачоў, якія забяруць нашую працу, прывязуць хваробы. Таму старалася прыдумаць, як ім дапамагчы нематэрыяльна, калі не маеш грошай і не ёсць знакамітасцю.
Тады я пазнаёмілася з 13-гадовым чачэнцам каля лагеру ўцекачоў, які расказаў, што не хоча, каб яго называлі ўцекачом. Бо праз гэта зʼяўляецца шмат праблемаў. Напрыклад, ягоны сябар-паляк намаляваў карабін, і ніхто на гэта не звярнуў увагі. А калі такі ж малюнак зрабіў ён, то вымушаны быў пайсці на размову з псіхолагам.
Гэтая гісторыя сталася імпульсам: я падумала, што мо варта прыдумаць іншае слова для абазначэння такіх людзей. Запрасіла фокус-групу з розных сфераў, мы разам знайшлі альтэрнатыву – nowak як амонім самага папулярнага прозвішча ў Польшчы. Хацелі таксама нагадаць гісторыю гэтага слова: паводле адной з версіяў, новакамі называлі халопаў, якія ўцякалі ад аднаго памешчыка да іншага. Гэтае слова таксама сведчыць, што ў кожнай нашай сямʼі ёсць гісторыя пераезду. Няма сярод нас таго, чые продкі карэнныя ў многіх пакаленнях.
Тады я пазнаёмілася з 13-гадовым чачэнцам каля лагеру ўцекачоў, які расказаў, што не хоча, каб яго называлі ўцекачом. Бо праз гэта зʼяўляецца шмат праблемаў. Напрыклад, ягоны сябар-паляк намаляваў карабін, і ніхто на гэта не звярнуў увагі. А калі такі ж малюнак зрабіў ён, то вымушаны быў пайсці на размову з псіхолагам.
Гэтая гісторыя сталася імпульсам: я падумала, што мо варта прыдумаць іншае слова для абазначэння такіх людзей. Запрасіла фокус-групу з розных сфераў, мы разам знайшлі альтэрнатыву – nowak як амонім самага папулярнага прозвішча ў Польшчы. Хацелі таксама нагадаць гісторыю гэтага слова: паводле адной з версіяў, новакамі называлі халопаў, якія ўцякалі ад аднаго памешчыка да іншага. Гэтае слова таксама сведчыць, што ў кожнай нашай сямʼі ёсць гісторыя пераезду. Няма сярод нас таго, чые продкі карэнныя ў многіх пакаленнях.
Калі гэтая праца зʼявілася ў медыях, то мне прыляцела з розных бакоў. Большага рэзанансу, напэўна, не было ніколі!
Людзі ў Польшчы былі вельмі варожа настроеныя да замежнікаў. У 2010 годзе, калі я прыехала, такога не адчувала. А цяпер мне згадалі маю беларускасць. Тое, што я не маю права ствараць новыя словы ў польскай мове. А больш за тое, што я жанчына ды з Акадэміі мастацтваў, то значыць зусім з прыветам!
З таго часу я на хэйт ці не рэагую зусім, ці стараюся яго скіраваць у канструктыўны бок. Як гэта атрымалася ў выпадку з Дэкальтэ для Беларусі. Акцыі, што мае вынікам каляндар.
Людзі ў Польшчы былі вельмі варожа настроеныя да замежнікаў. У 2010 годзе, калі я прыехала, такога не адчувала. А цяпер мне згадалі маю беларускасць. Тое, што я не маю права ствараць новыя словы ў польскай мове. А больш за тое, што я жанчына ды з Акадэміі мастацтваў, то значыць зусім з прыветам!
З таго часу я на хэйт ці не рэагую зусім, ці стараюся яго скіраваць у канструктыўны бок. Як гэта атрымалася ў выпадку з Дэкальтэ для Беларусі. Акцыі, што мае вынікам каляндар.
Ад польскіх палітыкаў пачула крытыку... Бо не нашу пад сукенкаю станіка
Ад польскіх палітыкаў пачула крытыку... Бо не нашу пад сукенкаю станіка
У канцы жніўня 2020 года я ладзіла хвіліну крыку ў Варшаве штодзень у пэўны час каля Еўрапарламенту. Гэта была спроба стварыць пэўнага кшталту помнік для Беларусі. Але ад польскіх палітыкаў я пачула крытыку... Бо не нашу пад сукенкаю станіка.
Гэта для мяне было вельмі дзіўна, але я не скацілася ў роспач і пастанавіла гэта скарыстаць. Пачалася доўгая дыскусія пра станік, зʼяўляліся розныя мэмы. У Польшчы ў інтэрнэце часам узнікаюць цэлыя хвалі нейкіх незразумелых абмеркаванняў. Усё выбухае з нейкай мізэрнай прычыны, і тады навіны пачынаюць круціцца вакол гэтага. Для клікбэйту ўсплываюць падобныя тэмы, і гэтая хваля нясецца некантралявана.
Я вырашыла, што трэба гэтым скарыстацца, каб вынесці хвалю на Беларусь.
Спачатку на дэкальтэ ў сябе напісала 56 % – такая доля драўніны з Беларусі паступае ў Польшчу. Потым разам з іншымі адважнымі жанчынамі пачала пісаць назвы фірмаў, што супрацоўнічаюць з рэжымам. Гэты былі акцыі сястрынства, падтрымкі не толькі словам, але і пэўным дзеяннем. Мы не спадзяваліся, што самі ўладальнікі бізнесу неяк зменяць сваю палітыку адносна Беларусі. Але спажывецкую свядомасць мы маглі б развіць. Разуменне таго, што не варта падтрымліваць бізнесу, які ў хаўрусе з рэжымам.
Бо нават тут, у Варшаве, людзі шукаюць беларускія цукеркі, марскую капусту і рагачоўскую згушчонку.
А ў календары “Дэкальтэ для Беларусі” мы спалучылі тое, што прыцягвае ўвагу ў інтэрнэце найбольш – грудзі і коцікаў. Праект стартаваў як вельмі перспектыўны. Усе працавалі бясплатна. З усёй каманды была беларускаю толькі я. Усе ахвотна давалі сваіх катоў для здымкаў. Гэта была праява сапраўднай салідарнасці. Мы хацелі сабраць сродкі на дапамогу палітычным вязням. Таму паміж старонкамі з фота і календаром ёсць спіс зняволеных з абсурднымі гісторыямі, праз якія яны апынуліся ў турме.
Але, на жаль, міграцыйны крызіс, становішча на беларуска-польскай мяжы адцягнулі ўвагу. І каляндар не ўзляцеў так, як мы планавалі.
У цэлым складана прадбачыць, што стрэльне ў медыях, а што не. Гэта расійская рулетка, усё вельмі складана, бо на грамадскі рэзананс уплывае мноства фактараў. Канечне, можна прадбачыць, але да канца ўсё роўна не разлічыш, ці паляціць тэма, ці зойдзе перформанс.
Можна параўнаць з працай у сферы дакументальнага кіно: каб атрымаць добры кадр, аператар павінен на паўсекунды прадбачыць тое, што здарыцца. Добрыя аператары могуць выпрацаваць у сабе такія ўменні з часам, прадчуваць. Але тут не заўсёды твая задума працуе.
Пра Хвіліну крыку я прадчувала, што яна будзе ў польскіх СМІ. Але не думала, што ўсё пойдзе настолькі далёка і зʼявіцца публікацыя ў Financial Times.
Гэта для мяне было вельмі дзіўна, але я не скацілася ў роспач і пастанавіла гэта скарыстаць. Пачалася доўгая дыскусія пра станік, зʼяўляліся розныя мэмы. У Польшчы ў інтэрнэце часам узнікаюць цэлыя хвалі нейкіх незразумелых абмеркаванняў. Усё выбухае з нейкай мізэрнай прычыны, і тады навіны пачынаюць круціцца вакол гэтага. Для клікбэйту ўсплываюць падобныя тэмы, і гэтая хваля нясецца некантралявана.
Я вырашыла, што трэба гэтым скарыстацца, каб вынесці хвалю на Беларусь.
Спачатку на дэкальтэ ў сябе напісала 56 % – такая доля драўніны з Беларусі паступае ў Польшчу. Потым разам з іншымі адважнымі жанчынамі пачала пісаць назвы фірмаў, што супрацоўнічаюць з рэжымам. Гэты былі акцыі сястрынства, падтрымкі не толькі словам, але і пэўным дзеяннем. Мы не спадзяваліся, што самі ўладальнікі бізнесу неяк зменяць сваю палітыку адносна Беларусі. Але спажывецкую свядомасць мы маглі б развіць. Разуменне таго, што не варта падтрымліваць бізнесу, які ў хаўрусе з рэжымам.
Бо нават тут, у Варшаве, людзі шукаюць беларускія цукеркі, марскую капусту і рагачоўскую згушчонку.
А ў календары “Дэкальтэ для Беларусі” мы спалучылі тое, што прыцягвае ўвагу ў інтэрнэце найбольш – грудзі і коцікаў. Праект стартаваў як вельмі перспектыўны. Усе працавалі бясплатна. З усёй каманды была беларускаю толькі я. Усе ахвотна давалі сваіх катоў для здымкаў. Гэта была праява сапраўднай салідарнасці. Мы хацелі сабраць сродкі на дапамогу палітычным вязням. Таму паміж старонкамі з фота і календаром ёсць спіс зняволеных з абсурднымі гісторыямі, праз якія яны апынуліся ў турме.
Але, на жаль, міграцыйны крызіс, становішча на беларуска-польскай мяжы адцягнулі ўвагу. І каляндар не ўзляцеў так, як мы планавалі.
У цэлым складана прадбачыць, што стрэльне ў медыях, а што не. Гэта расійская рулетка, усё вельмі складана, бо на грамадскі рэзананс уплывае мноства фактараў. Канечне, можна прадбачыць, але да канца ўсё роўна не разлічыш, ці паляціць тэма, ці зойдзе перформанс.
Можна параўнаць з працай у сферы дакументальнага кіно: каб атрымаць добры кадр, аператар павінен на паўсекунды прадбачыць тое, што здарыцца. Добрыя аператары могуць выпрацаваць у сабе такія ўменні з часам, прадчуваць. Але тут не заўсёды твая задума працуе.
Пра Хвіліну крыку я прадчувала, што яна будзе ў польскіх СМІ. Але не думала, што ўсё пойдзе настолькі далёка і зʼявіцца публікацыя ў Financial Times.
Якое мастацтва? Трэба дапамагаць!
Якое мастацтва? Трэба дапамагаць!
Маё жыццё перамянілася і стала актывісцкім. У планах спачатку было толькі падтрымаць праз свае знаёмствы, нейкія ініцыятывы, якія ўжо былі на той момант, каб дапамагчы людзям культуры. Але пазней я пабачыла групу людзей, якім не дапамаглі арганізацыі, што лічыліся важнымі на іхным шляху. Гэтыя хлопцы былі пабітыя, разгубленыя і не ведалі, што рабіць. Мяне тады як патэльняй па галаве стукнулі. Якое мастацтва? Трэба дапамагаць!
Таму са знаёмымі зладзілі грамадзянскую ініцыятыву “Партызанка”, дзе можа знайсці дапамогу кожны, каму няма куды звярнуцца. Мы дапамагаем не матэрыяльна: кансультуем, арыентуем, перанакіроўваем у давераныя нам фонды.
Важная справа – вывучэнне польскай мовы, улучэнне ў польскі кантэкст. Важна, каб адбылася інтэграцыя паміж польскім і беларускім асяродкамі. Цяпер ёсць магчымасць пасябраваць, зладзіць супрацу. Некаторым цяжка пачаць займацца моваю, бо няма матывацыі: ёсць надзея, што хутка выгнанне скончыцца і ўсе вернуцца ў Беларусь. Аднак мой досвед падказвае, што варта жыць тут і цяпер. Вяртанне калі і адбудзецца, то не так хутка, як нам таго хацелася б.
Кожная рэвалюцыя мае сваю хуткасць, але трэба быць рэалістамі: напэўна, усё яшчэ будзе доўга. Мы ў “Партызанцы” самі разлічвалі на тое, што будзем працаваць да канца.
Але гэты канец усё не настае.
Таму са знаёмымі зладзілі грамадзянскую ініцыятыву “Партызанка”, дзе можа знайсці дапамогу кожны, каму няма куды звярнуцца. Мы дапамагаем не матэрыяльна: кансультуем, арыентуем, перанакіроўваем у давераныя нам фонды.
Важная справа – вывучэнне польскай мовы, улучэнне ў польскі кантэкст. Важна, каб адбылася інтэграцыя паміж польскім і беларускім асяродкамі. Цяпер ёсць магчымасць пасябраваць, зладзіць супрацу. Некаторым цяжка пачаць займацца моваю, бо няма матывацыі: ёсць надзея, што хутка выгнанне скончыцца і ўсе вернуцца ў Беларусь. Аднак мой досвед падказвае, што варта жыць тут і цяпер. Вяртанне калі і адбудзецца, то не так хутка, як нам таго хацелася б.
Кожная рэвалюцыя мае сваю хуткасць, але трэба быць рэалістамі: напэўна, усё яшчэ будзе доўга. Мы ў “Партызанцы” самі разлічвалі на тое, што будзем працаваць да канца.
Але гэты канец усё не настае.
Падтрымаць беларускіх дзеячаў культуры, якія зазналі рэпрэсіі, ды іх новыя праекты
Галоўная старонка
Да галоўнай
Наступны матэрыял
Да наступнага матэрыялу