Галоўнымі і самымі запатрабаванымі жанрамі літаратуры ў Беларусі ў 2020 годзе былі дзённікавыя запісы і паэзія. Яны паказвалі чалавека ў гушчы падзеяў, на вастрыні моманту.
У беларусаў доўгі час было не прынята расказваць свае персанальныя гісторыі, гісторыі сваёй сям’і. Я параўноўваю з тою колькасцю (аўта)біяграфічных кніг, якія існуюць у краінах на захад ад нас ці ў той ж Украіне. Гэта было папросту небяспечна: нейкі факт з твайго мінулага ці мінулага тваіх родных мог паставіць пад пытанне тваю свабоду, а часта і жыццё. У нас ёсць падручнікі па гісторыі, напісаныя з пункту гледжання ідэалогіі. Але што перажывала пэўная асоба ў гэтых жорсткіх жорнах? Кніг пра гэта мізэрная колькасць.
Я прасіла ўсіх сваіх сяброў і знаёмых, якія заставаліся ў Беларусі, калі я з’ехала, весці дзённікі, апісваць усё, захоўваць сведчанні. Думаю, мы самі не да канца разумеем, у якім гістарычным моманце мы цяпер і наколькі важнымі для выбудоўвання сваёй ідэнтычнасці ды ўласнай персанальнай гісторыі могуць быць гэтыя тэксты.
Што датычыць паэзіі, то гэта вельмі гнуткі жанр. Магчыма, паэтычныя творы, напісаныя проста цяпер, “па гарачых слядах”, забудуцца, але сёння я бачу, што ў іх існуе вялікая патрэба. Вершы пішуцца за кратамі. Зняволеным аўтарам яны даюць эмацыйную разрадку, надзею, магчымасць выплюхнуць эмоцыі. У турмах таксама чытаюць шмат паэзіі, перапісваюць яе, дасылаюць вершы на волю.
І калі пачалася вайна ва Украіне, гэтыя два жанры сталі гэткімі ж важнымі і для ўкраінцаў.
Асэнсаванне і пераасэнсаванне падзеяў у мастацкай прозе будзе магчымым пазней. Цяперашні перыяд яшчэ доўжыцца, ён не мае развязкі, а мы – у самай гушчыні, мы не ведаем, чым скончыцца гэты страшны тэкст.
Толькі падзеі апошніх гадоў паказваюць, што літаратура запатрабаваная і на вайне, і ў турме. І для захавання гэтага досведу, і для асэнсавання. А таксама дапамагае папросту не звар’яцець.
Усё, што з намі адбываецца, кепскае ці добрае, змяняе нас і фармуе. Падзеі 2020 года многім расплюшчылі вочы, зрабілі нас такімі, якія мы цяпер. І сёння мы мусім рабіць тое, што мы можам, там, дзе мы ёсць, такімі, якія мы ёсць. А далей – што будзе, тое будзе.
Я напісала верш, які называецца “Аўтапартрэт у выглядзе костачкі авакада”. Адзін з найлепшых спосабаў вырасціць дрэўца авакада – у вадзе. Ставіш у шклянку костачку, і яна выпускае корань. Так я сябе і адчуваю: мой корань працягвае расці, развівацца, неяк жыць, але гэта рост у вадзе. Якою будзе зямля, і ці будзе яна наагул, я не ведаю.
Я хачу вярнуцца ў Беларусь, мець там свой дом. Мы з Альгердам прывыклі да вандроўнага ладу жыцця. Але я хацела б, каб мой дом стаяў у Беларусі.